Mấy ngày gần đây, thị trường trái phiếu chính phủ Nhật Bản náo loạn. Con số biết nói: lợi suất trái phiếu kỳ hạn 2 năm lần đầu tiên sau 17 năm vượt mốc 1%; kỳ hạn 5 năm tăng vọt lên 1,345%, phá kỷ lục kể từ tháng 6/2008; kỳ hạn 30 năm còn khủng hơn, có lúc chạm 3,395%, lập luôn lịch sử mới.

Chuyện này không hề đơn giản. Phải biết rằng, từ 2010 đến 2023, lợi suất trái phiếu 2 năm của Nhật cơ bản chỉ quanh quẩn trong khoảng -0,2% đến 0,1%, gần như không nhúc nhích. Thời đó vay tiền ở Nhật? Gần như là trời cho, lãi suất thấp chạm đất, nhiều lúc ngân hàng còn phải bù lỗ.

Vì sao lại thành ra thế này? Phải nói từ năm 1990. Năm đó bong bóng kinh tế Nhật Bản vỡ, sau đó rơi vào hố giảm phát mãi không thoát ra được—giá cả không tăng, lương không lên, người dân thắt chặt chi tiêu không dám mua sắm. Ngân hàng Trung ương Nhật Bản sốt ruột, tung ra loạt biện pháp cực kỳ quyết liệt: lãi suất 0%, lãi suất âm, YCC (kiểm soát đường cong lợi suất)... Dìm chi phí vốn xuống đáy, tìm mọi cách để thị trường phải chuyển động.

Nhưng bây giờ thì sao? Kịch bản đã thay đổi hoàn toàn. Lợi suất từ âm chuyển thành dương, lên tới 1%, chuyện này không chỉ là việc riêng của Nhật Bản. Cả thị trường tài chính toàn cầu đều phải rung lắc theo.

Người chịu ảnh hưởng đầu tiên, chính là chính sách tiền tệ xoay chiều mạnh mẽ. Lãi suất 0%, lãi suất âm, YCC—tất cả những nhãn mác này đều thành dĩ vãng. Nhật Bản không còn là “dị nhân” kinh tế duy nhất trên thế giới giữ lãi suất cực thấp nữa, cánh cửa của thời kỳ nới lỏng đã đóng lại hoàn toàn.